چکیده

گفتمان یکی از پیچیده‎ترین و مبهم‎ترین مفاهیم عصرما است. تکثر معنایی و استفاده‎های متفاوت از این واژه باعث شده که به راحتی نتوان مخرج مشترکی برای تمامی صورت‎های متفاوت گفتمان پیداکرد. با این وجود، گفتمان نقش محوری در تولید جهان اجتماعی، از جمله دانش، هویت‎، روابط اجتماعی و زندگی روز‎مره بازی می کند. بررسی دقیق گفتمان(به مثابه یک روش)   می‎طلبد تا نسبت آن با دیگر حوزه‎های معرفتی نظیر فلسفۀزبان، جامعه‎شناسی و برخی تأملات پسامدرن روشن شود و نحوۀ وام‎گیری این حوزه از حوزه‎‎های معرفتی مذکور و غیر آن نیز مشخص گردد.

استفادۀ پرشمار محققان از مفهوم و واژه گفتمان و عدم تفکیک و غالبا نامشخص بودن معنای منظور، گویای آن است که بیشتر  کاربران به گسترۀ مفهومی و تنوع کاربردی این واژه در نظام‎های معرفتی مختلف التفات چندانی نداشته و گاه فهم عمیقی نیز از بُن‎مایه های فلسفی، معرفت شناختی، زبان‎شناختی و جامعه‎شناختی آن ندارند. این قبیل تعاملات ساده انگارانه، غالبا به بدفهمی، کاربرد ناصواب، خلط مباحث، عدم تفکیک جنبه های نظری و روشی و… منجر شده است.  این نوشتار در صدد است تا در حد امکان به تنقیح نظریه‎ی گفتمان، بن‎مایه‎ها، رویکردها و نسبت آن با حوزه های معرفتی مختلف بپردازد و در این راه به کاربرد دقیق‎ترآن در متون و محاورات علمی کمک کند.

کلید واژه‎ها: تحلیل گفتمان، زبان‎شناسی، فلسفه، جامعه‎شناسی، گفتمان انتقادی، ساخت‎گرای، مابعد ساخت‎گرایی.