جامعه شناسی دین از دیدگاه وبر

اشاره

بى ‏شك، دين و مطالعات مربوط به آن، از جمله پديده‏‌هايى است كه بلندايى به قامت و قدمت‏ حيات انسانى دارد. اين كه انديشمندان، متفكران دين‏شناس، چگونه و با چه زاويه‌‏اى و با چه مكانيسمى به مطاله دين م‌ى‏پردازند، و اساسا با كدامين ابزار يا ابزارهايى مى‏توان بهتر به مطالعه دين پرداخت. سؤالى است كه همواره توجه بسيارى از محققان را به خود معطوف داشته است.
بررسى ديدگاه متفكران به نام دين و جامعه‌‏شناسى دين و آشنايى با شيوه مطالعات آنان از جمله ضرورت‏هاى مهم در خصوص دين پژوهشى است. در همين راستا، برآن شديم تا با ديدگاه يكى از جامعه‌‏شناسان به نام دين يعنى ماكس‏ وبر آشنا شويم.

معرفت

يكى ‏ازموضوعات مشترك جامعه‌‏شناسى وبر، ايده عقلانى شدن فزاينده زندگى به عنوان گرايش عمده و بى‏ واسطه جامعه غربى است. وبر همچون ماركس، اسپنسر و دوركيم اساسا يك متفكر تكامل‏گراست كه دل‏مشغول مسائلى همچون اضمحلال جامعه و فرهنگ «سنتى‏» اروپايى، ظهور علم جديد، سرمايه‏دارى صنعتى، بوروكراتيزه شدن فزاينده و تمركزگرايى سياسى بود. وبر با مفهوم “عقلانى شدن” تلويحا فرايندى را ترسيم مى‏كرد كه به موجب آن قوانين و رسوم قابل اندازه‏گيرى، از نظر عقلانى به صراحت، انتظام و تعين يافته و به‏طور روزافزون جانشين احساس و سنت‏شوند. اين مفهوم همچنين متضمن شكلى از كنترل هنجارى و نوعى از قدرت قانونى مى‏باشد كه وبر آن را “اقتدار عقلانى مشروع” نام نهاده است. وبر شيوه اخير مشروعيت را، به عنوان الگوى «مبتنى بر اعتقاد به مشروعيت الگوهاى ناشى از قواعد هنجارى تعريف كرده و آن را حق فرهيختگانى مى‏‌داند كه در پرتو چنين قواعدى و با هدف اجراى اين قواعد، ترفيع يافته‏اند.» (وبر،۱۹۴۷، ص ۳۲۸).

ادامه…