امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه استاد مصباح یزدی (ره)

مقدمه:

امر به معروف ونهی از منکر دو فرع از فروعات دین اسلام، دو فریضه اجتماعی ناظر به  اصلاح امور اجتماعی که تاکنون بیشترخوانش فقهی آنهم نه به صورت جامع و متناسب با اقتضائات عصرو زمان حاضر، از آن بدست داده شده است.

این دو فریضه در فقه اهل سنت در چارچوب نهادی حاکمیتی به نام حسبه (ر.ک: معالم القربه، احکام السلطانیه، فقه الدوله الاسلامیه) و در فقه شیعه در ادامه کتاب الجهاد مطرح شده است.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی اصل هشتم به اصل وظیفه همگانی و متقابل اشاره کرده و در اصل سوم و سایر اصول به برخی ملزومات اجرایی، اقتضائات زمینه ای و اهداف، آثار آن اشاره شده است.

در همین اصل هشتم اشاره شده که شرایط، حدود و کیفیت آن را قانون معین می کند.[ضرورت وضع قوانین مکمل]

مفاهیم مرتبط در فقه: دعوت به خیر، هدایت، رفع فساد

ویژگی های آن: نوعی نظارت، مراقبت و کنترل همگانی است؛ جامعه محور است(درقلمرو خانواده، محله و اجتماع، روابط میان فردی، سازمانهای اجتماعی، جامعه کل و همه سطوح مناسبات اجتماعی و عرصه های زیستی جریان دارد)؛ نوعی کنترل بیرونی است در مقابل کنترل های درونی(شناختی،‌ اعتقادی، تربیتی و اخلاقی)؛ بخشی از آن مردم محور(غیر رسمی)و بخشی حاکمیت محور است(که توسط نهادها و سازمان های رسمی اعمال می شود)؛

هدف از اجرای آن اصلاح مفاسد و انحرافاتی است که برغم غلبه فرهنگ دینی در جامعه و شکل گیری نهادها و ساختارهای متناسب، همواره از سوی افراد و سازمانهایی  امکان بروز دارد. از این رو،  جامعه پذیری و تربیت، اجرایی شدن اصول شریعت، التزام اکثری مومنان به رعایت حدود، نظارت و مراقبت  درونی و بیرونی به عنوان عناصر مکمل امر و نهی مطرح اند. [در غیر این صورت، وظیفه گاه اتمام حجت است(مثل آگاهی بخشی، ایجاد حساسیت) و گاه جهاد با ظالمان و تعدی کنندگان از حدود است.]