شمه ای از اندیشه اجتماعی در معارف اهل بیت(ع)

چکیده

سنت (احادیث و روایات متضمن قول، فعل و تقریر معصوم) به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از تمامیت معارف دین (اسلام)، در ضمن ارائه اندیشه‌های ناظر به واقعیت‌های هستی‌شناختی تحت عنوان حکمت نظری (معارف و آموزه‌های جهان‌شناختی، خداشناختی، معادشناختی، راه و راهنماشناختی، انسان‌شناختی و…) و ارائه رهنمودهای ناظر به حوزه باید‌ها و نبایدهای جوارحی و جوانحی تحت عنوان حکمت عملی (آموزه‌ها و احکام فقهی اعم از عبادی و غیر‌عبادی و آموزه‌های اخلاقی)، به بیانات مختلف به طرح اندیشه‌ها، تذکارها، رهنمودها و قواعد زیستی ناظر به حیات اجتماعی مؤمنان به‌ویژه وظایف و تکالیف متقابل آن‌ها توجه داده است. بخشی از این آموزه‌ها به بیان توصیفی (اخباری) و بخشی به بیان تجویزی و هنجاری ارائه شده‌اند؛ بخشی به ساختار و بخش بیشتری به عاملان اجتماعی، بخشی به امور ثابت و بخشی به امور متغیر زندگی معطوف‌اند. این نوشتار درصدد است شمه‌ای از این اندیشه‌ها را با توضیحی اجمالی روایت کند. روش آن در مقام گردآوری اسنادی و در مقام تشریع و تفسیر، از نوع تحلیل محتوا و کشف دلالت‌های تضمنی و التزامی کنار دلالت‌های صریح و مطابقی است.

گفتنی است که در این مطالعه به دلیل ضیق مجال، در چند بخش به گزینش ناگزیر شده‌ایم: اولاً از میان همه محورهای قابل طرح در اندیشه اجتماعی، تنها به برخی از برجسته‌ترین‌ها بسنده شده و از میان مجموع روایات قابل طرح در هر محور تنها به ذکر نمونه‌هایی از آن اکتفا گردیده است؛ از توضیحات و تحلیل‌های جامعه‌شناختی به اندکی بسنده کرده و تقریباً هیچ ارجاع مستقیمی به منابع مألوف جامعه‌شناختی صورت نگرفته است. ترتیب و چینش اعمال‌شده میان محورهای طرح‌شده نیز گزینشی و ترجیحی است.

کلیدواژه‌ها: روایت، اندیشه، اجتماع، جامعه، فرد، کنش.